• Cele projektu
• MAPY
• Zadania projektu
• Partnerzy
• Promocja i informacja
• Materiały informacyjne
• Aktywności
• Strona dostępu do danych
• Kontakt

XXXVI Wszechnica Biebrzańska:
Czerwone Bagno - relikt torfowisk wysokich? Zobacz plakat

Start • Aktywności • Rezultaty • Badania roślinności

Badania roślinności

Roślinność torfowiska Czerwone Bagno była od dawna przedmiotem kontrowersji botaników i fitosocjologów. W ramach projektu wykonano dokumentację obecnej roślinności, wykonując ponad 300 zdjęć fitosocjologicznych oraz mapę zbiorowisk roślinnych, a także prowadzono badania nad ich zmianami i ekologicznymi uwarunkowaniami obecnego zróżnicowania. Skład gatunkowy wielu występujących tu zbiorowisk istotnie odbiega od względnie powtarzalnych kombinacji gatunków uznawanych za zespoły fitosocjologiczne. Wynika to z nietypowych uwarunkowań dynamiki roślinności Czerwonego Bagna. Po pierwsze, jest to głębokie torfowisko topogeniczne typu poor fen, które stosunkowo niedawno, tj. około 150-200 lat temu zostało poddane istotnym zaburzeniom hydrologicznym w związku z budową dużych kanałów w rejonie środkowego basenu doliny Biebrzy. Obecny skład zbiorowisk roślinnych wydaje się być w znacznej mierze efektem zapoczątkowanych wtedy zmian w siedliskach bagiennych i procesach siedliskowych, tj. przesuszenia i procesów decesji gleb w zewnętrznej strefie Czerwonego Bagna oraz akumulacji wód deszczowych, a co za tym idzie ombrotrofizacji i zakwaszenia centralnej części torfowiska. Drugim, specyficznym w przypadku Czerwonego Bagna, czynnikiem silnie wpływającym na kształt tutejszej roślinności jest presja pokarmowa łosia, który występuje tutaj w szczególnie wysokim zagęszczeniu.

Na glebach organicznych – torfowych i murszowych w głównym kompleksie torfowiska występują zbiorowiska o charakterze leśnym, zbiorowiska otwarte o charakterze łąk oraz zbiorowiska o przejściowym, zaroślowym, charakterze. Typowymi zbiorowiskami leśnymi są lasy olsowe, występujące tu zarówno w postaci lasów z drzewostanem olszowym, jak i w postaci z drzewostanem brzozowym, przy czym olsy z dominującą olszą czarną różnicują się dość wyraźnie na olsy porzeczkowe (Ribeso nigri-Alnetum), występujące na płytszych torfach w pobliżu wysp mineralnych i olsy torfowcowe (Sphagno squarrozi-Alnetum) występujące na głębokich torfach; olsy z drzewostanem budowanym przez brzozę omszoną to w całości olsy torfowcowe. Drugi ważny typ zbiorowisk leśnych, występujący na głębokich torfach wokół centralnej części torfowiska, to tzw. biel, czyli zbiorowisko Betula pubescens – Pinus sylvestris – Telypteris palustris, wskazujący nawiązania zarówno do lasów olsowych, jak i do roślinności torfowisk otwartych – mszarnych i mechowiskowych. Centralną część torfowiska zajmuje roślinność nawiązująca do mszaru torfowiska wysokiego (Ledo-Sphagnetum magellanici) w inicjalnej fazie rozwoju, przy czym specyficzny charakter nadaje tu wiekowy, w niektórych miejscach ponad 200-letni, drzewostan sosnowy. Pomimo licznego występowania sosny, występujące tu zbiorowiska nie zostały zakwalifikowane do lasów – w ich składzie gatunkowym bardzo nielicznie występują rośliny leśne, a dominują gatunki torfowisk otwartych. Przeprowadzone analizy wieku drzewostanu sosnowego pokazały, że ma on zróżnicowaną strukturę wiekową (co wykluczyło m.in. hipotezy o dawnym zalesieniu tego obszaru), wskazując jednocześnie na niemal całkowity brak odnowienia, co powiązano z intensywnym zgryzaniem siewek sosny przez łosia.

Interesująca jest obecność na Czerwonym Bagnie otwartych zbiorowisk łąkowych, które pomimo braku użytkowania utrzymywane są w stanie nieleśnym, najprawdopodobniej dzięki silnej presji pokarmowej łosia. Powstrzymywanie wzrostu drzew przez łosia jest też zapewne głównym czynnikiem umożliwiającym trwanie rozległych zbiorowisk zaroślowych (Salicetum pentandro-cinereae), których płaty ze znaczącym udziałem brzozy niskiej (Betula humilis) należy zaliczyć do najcenniejszych florystycznie fragmentów Biebrzańskiego Parku Narodowego. Analiza zmian roślinności na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat w oparciu o zdjęcia lotnicze pokazuje jednak, że w skali całego badanego obszaru następuje stopniowe zanikanie zbiorowisk otwartych na rzecz zbiorowisk zaroślowych i leśnych.

Wykazano, iż główne gradienty ekologiczne, różnicujące obecnie zbiorowiska roślinne Czerwonego Bagna, to gradient zakwaszenia oraz wilgotności, przy czym oba gradienty wpływają na gatunki roślin nie tylko bezpośrednio, ale również poprzez kontrolę dostępności biogenów w siedlisku.